ՏԱԳՆԱՊԱՎ ՄԵԾԱՑ

Заметка Posted on 18.04.2021 Updated on 18.04.2021

Գիրքը  կարդալու  և  ներբեռնելու համար սեղմել Նշված անվան վրա

☞ ՏԱԳՆԱՊԱՎ ՄԵԾԱՑ

ՄՈՆԹԵ

Заметка Posted on 07.04.2021

« Ստրուկների մէջ կարող է Սպարտակ ծնուել, ստրկամիտների մէջ՝ երբեք »։ Վարդգէս Օվեան

Գիշերային լռության մեջ որոտաց ամրոպը, հորդառատ անձրևը կարծես հենց դրան էր սպասում, հեղեղի պես թափվեց երկրի վրա, որոտի արձագանքը դեռ լսվում էր լեռների ետևից։ Քամու հզորությունը ու անձրևի խոշոր կաթիլները կատաղած թմբկահարում էին պատշգամբի ապակեպատ դռանը։ Երկինքը մռայ էր ու սև, հաճախկի կայծակի շանթերը ճեղքում էին մռայլ ու թուխ ամպամած երկինքը՝ լուսավորելով նաև խուճապահար եղած ծառերին, որոնք կարծես փորձում էին խույս տալ հողմի հարվածներին։ Կայծակի հաճախակի որոտները կարծես գնալով քայլ առ քայլ մոտենում էին՝ լուսավորելով մութ ննջարանի խավար հատվածները։ Փոթորիկը ավելի սաստկցավ, կարծես խելագար նժույգի պես դուրս էր պծել իր կապից ու սլանում էր՝ փնտրելով իր հանգստությունը։ Կայծակի շանթերը մարտահրավեր էին նետել երկրին, փորձելով շանթահար հարվածներով վախեցնել նրան։ Որոտի հուժկու հարվածից պատշգամբի դուռը բացվեց ու մրրիկը ներխուշեց ննջարան, նախ մարտի բռնվեց դռան վարագույրի հետ, որը համրի աղաղակող լեզվի պես շարժվում էր ու օգնություն աղերսում։ Գրասեղանին դրված թղթերը նույնպես խուճապահար պտտվում էին օդում, հետո ուժասպառ եղած ընկնում ու փնտրում մի խաղաղ անկյուն՝ պատսպարվելու համար։

Մահճակալին քնած մարդը դռան փեղկը բացվելուն պես ամիջապես վեր թռավ տեղից, շփոթված վառեց մահճակալի կողքին դրված լապտերը, որը հազիվ էր մահճակալը լուսավորում, քնաթաթախ տրորեց աչքերը, ուզում էր շտապել՝ փակելու բացված դուռը, հանկարծ կայծակի շանթահար որոտը նորից լուսավորեց սենյակը ու նա բացված դռան առջև նկատեց մարդկային մի կերպարանք՝ ստվեր, նա շփոթված նստեց տեղը, փորձելով խավարի մեջ տեսնել անցանկալի այցելուին, քնաթաթախ տրորեց աչքերը, կարծես չհավատալով իր տեսածին։ Մրրիկն էլ կարծես հանգստացավ, վարագույրը նույնպես հանդարտվեց։ Հիմա միայն մեղմ, հանգիստ շոյում էր ստվերի թիկնեղ թիկունքը։ Մահճակալի վրա նստած շփոթված մարդը չէր հասկանում այդ ուշ ժամին այցելուի ով լինելը, սակայն սպասում էր մի բացատրություն լսել, սենյակում միայն լսվում էր պատից կախված ժամացույցի միապաղաղ թքտկոցը։

— Բարև Առաքել, — խոսեց ստվերը, — ամպրոպի ձայները կարծես հեռացավ, անձրևի կաթիլները ստվերի հայտնվելու պես կարծես մեղմացան, անծանոթը կամաց ծածկեց պատշգամբի դուռը՝ մեղմելով քամու մուտքը, — Առաքել, գիտեմ, որ չես վախենում, բայց կներես անակնկալ այցիս համար, — նորից խոսեց եկվորը։

Մահճակալին նստած Առաքելը տրորեց աչքերը, փորձելով խավարի մեջ տեսնել այցելուի դեմքը, սակայն մթության մեջ չէր երևում։ Կարծես թե նա էլ չէր ցանկանում ցույց տալ իրեն, միայն նրա ստվերների մեջ հազիվ ուրվագծվում էր նրա սիլուետը։

— Բարև Ձեզ, — խոսեց Առաքելը, — կներեք այս վիճակիս համար, —շփոթված խոսեց նա, վերցնելով կողքին դրված ջրով լի շիշը, մի կում արեց, — կներեք իսկ ու՞մ հետ պատիվ ունեմ այս ուշ ժամին և այն էլ այս եղանակին։

Պատշգամբի պատուհանները սկսեցին խոշոր կաթիլներից թմբկահարել, կարծես հարցը նրանց էր անհանգստացնում,

— Կներես Առաքել այս այցելությանս համար, հուսով եմ չեք նեղանա, որ անունով եմ դիմում Ձեզ, — ասաց ստվերը,

— Արդեն սովոր եմ,— կատակեց նա, — գուցե առաջ գաիք ու նստեի՞ք, թե չէ այսպես․ անհարմար է․․

— Ասում ես անհարմա՛ր է, — հառաչանքով խոսեց ստվերը, — ի՞նչ հետաքրքիր բառ է, անհարմա՜ր է, — նորից կրկնեց, կարծես խորը ցավ էր ամփոփված այդ բառի մեջ, հառաչանք ու լալահառաչ մի ճիչ էր թաքնված այդ խոսքի մեջ։ Առաքելը լռեց, սպասելով զրուցակցին, — անհարմար է, նորից կրկնեց նա, այս անգամ կարծես խեղդված ձայնով, ինչ որ բան կոկորդին դեմ առավ, դժվարացրեց շնչառությունը։

— Չգիտեմ ինչ առաջարկել, գուցե ջու՞ր, — շփոթված հարցրեց Առաքելը,

— Շնորհակալ եմ Առաքել, այսպես հարմա՛ր է, — նորից նույն բառը, սակայն հեգնանք ու նզովք կար այդ խոսքի մեջ։— Գուցե ներկայանամ ու հեշտացնեմ մեր զրույցը, — ասաց նա ու առանց երկարացնելու ասաց իր անունը, — Ավո՝ Մոնթե․․․

— Մոնթե՞, — Առաքելը ցատկեց մահճակալից, ցանկացավ մոտենալ ու գրկել, սակայն Մոնթեն զսպեց, — խնդրում եմ նստիր, կարիք չկա․․․

Առաքելը շփոթվեց և նորից նստեց իր տեղը,

— Հարգելի հրամանատար, կներեք խնդրում եմ, — հանկարծ մտաբերեց Առաքելը, — հասկանում եմ, որ կորուստը Ձեր համար ավելի է, քան կարելի է պատկերացնել․․․

— Չէ Առաքել, կորուստը անդառնալի չէ, այլ ողբերգական, տաժանակիր ու անտանելի, մի՞թե հայ ազգը իր հայրենի հողի գինը չգիտի, մի՞թե հայ ժողովուրդը կարող է ամբոխից վերածվել հոտի, ինչ որ արեցիք, հիմա՛ հարմա՞ր է այսպես ապրել, հարմա՞ր է թուրքի մահակի տակ ճկռել, հարմա՞ր է անհայրենիք ու առանց արժանապատվության ապրել, մի՞թե չհասկացաք, որ հայրենիքի կորուստի հետ, կորելու են նաև եկող սերունդները ու հայի պատիվը։ Դուք կռեցիք այն բռնության ու ստրկության շղթաները, որոնք դառնալու են ձեր տառապանքների անբաժան հատուցումը։ Գուցե այդպես հարմա՞ր է։ Առաքել, ստրուկների մեջ կարող է Սպարտակ ծնուել, ստրկամիտների մէջ՝ երբեք։ երևի հարմար է, որպեսզի ամբոխն ու ժեխը ձեզ կառավարի, իր քմահաճույքներն ու հեշտասիրությունները փաթաթի ձեր պարանոցին։ Ապականելով արժանապատվությունն ու հոգին․․․ Մի՞թե բավական չէր հասկանալու համար հայրենի հողի գինը, որը ոռոգվեց ազնվորդիների արյունով, քանի՞ դար է հարկավոր որպեսզի հայ ժողովուրդը հասկանա մի բան, հայրենասիրության ու ազգադավության տարբերությունը, ստրկությունը, մտավոր կուրությունը դարձել են գաղափար ու առաջնորդվում եք դեպի դժոխք։ Երևի այդպես հարմա՞ր է դժոխքում․․․

Նա լռեց, կարծես դժվարանում էր խոսել, անգամ մթության մեջ հասկանալի էր, որ նրա արցունքները ողողում են նրա այտերը, երևի հենց դրանից էր թաքնվում ստվերում, անգամ չփորձելով ցուցադրել իր դեմքը։ Առաքելը հասկանում էր մեծ հրամանատարի վիշտը, այդպես թաքնված անգամ ինքը իրենից, կարողանում է արտահայտել իր վիշտը, ցասումը, բողոքը, ըմբոստ գաղափարի մարտիկի հոգին ճչում է ցավից, շղթայված առյուծի կորյունին, երբ մորթում են, նա մռնչում է անզոր, ցանկանում մեռնել իր կորյունից առաջ։ Այդպես էլ Մոնթեն էր, իր միակ զավակը, որի համար ոչինչ չխնայեց, հայրենիքն էր նրա սիրասուն զավակը, նրա մայրը, նրա լեզուն ու միտքը, հիմա ամեն ինչ գահավիժեց դեպի դժողք։

— Չգիտեմ ինչ ասել հրամանատար, — լռությունը խախտեց Առաքելը, նա հուզված էր ու շփոթված

— Դու մի ասա Առաքել, ես կասեմ, դու հիշիր, գիտեմ, որ դու կապ չունես այս ազգադավությանը, այս ամբոխի հետ, բայց գիտեմ, որ իմ վերջին խոսքս կհասցնես․․․ Նա նորից լռեց։

— Բայց ի՞նչ եք կարծում հրամանատար, արժե՞ արդյոք հասցնել նրանց, — կարծես հարցը ավելի շփոթեցրեց հրամանատարին, երևի փոշմանեց իր այցելության համար, իր խոսքերը քարացան օդում, մթության մեջ անհանգիստ շարժում նկատվեց,

— Չգիտեմ Առաքե, երևի դու ինձանից ավելի լավ գիտես այդ ժողովրդին․․․

— Հավատացեք հրամանատար, ոչ Ձեր խոսքը արժեք ունի, ոչ էլ մնացած մեծերի՝ Րաֆֆու, Նժդեհի, Անդրանիկի, Կոմիտասի ու Մամիկոնյանի։ Անգամ նրանք չկարողացան այս ազգին բան հասկացնել, կարծում եք Ձեր ասածը կարո՞ղ է ազդել նրանց վրա։

Նորից թանձր լռության մեջ ժամացույցի միապաղաղ թկթկոցը կարծես թմբուկի պես ոգևորված հարվածում էր ներկաների գլխին, զրուցակիցը խորհում էր՝ փորձելով հասկանալ Առաքելի խոսքերի իմաստը,

— Երևի ճիշտ ես, — ցավով ասաց նա, — չգիտեմ ինչ ասել, — Րաֆֆու, Նժդեհի ու մնացածի հետ շատ ենք զրուցել, նրանց այցերի ու քո մասին, երևի ճիշտը այն էր, որ չգաի․․․

Նորից լռություն, կարծես նա շանթահար կանգնել էր մութ սենյանում, ու չգիտեր շփոթված ինչ անել․․․

— Հրամանատար, բայց ճիշտ այն է, որ ասեք Ձեր ասելիքը, — խոսեց Առաքելը, — այլապես կստացվի ավելորդ էր Ձեր այցելությունը, գոնե ինձ ու Ձեր համար։ Խոստանում եմ Ձեր ասածը հասցնել ազնվազարմ, արժանավոր հայորդիներին, հայկազյան դյուցազուն զավակներին, որոնք նույնպես հալածվում են այդ ամբոխի ձեռքով, սակայն Ձեր խոսքը կարող է նրանց համար ուղեցույց լինել․․․ Այդ հայորդիներն են, որոնք գիտեն ոչ միայն հայրենիքի գինը, պատմության ու Մեծերի, այլև խոսքի արժեքը։

— Շնորհակալ եմ Առաքել, դու երևի ճիշտ ես, — հաստատեց Մոնթեն, — պատահական չէր, որ քեզ հավատում էին քեզ այցելած մեր մեծերը,

— Շնորհակալ եմ Հրամանատար․․․

— Լավ, ես կասեմ այն, ինչ պիտի ասեմ, իմ հոգում ու մեր մեծերի հանգստության համար, և դու ինքդ կորոշես, թե որ արժանավորին հասցնես մեր խոսքը։

— Սիրով հրամանատար, լսում եմ․․․

— Առաքել, հայ ժողովուրդը երևի ավելի մեծ « նվեր » չէր կարող մատուցել մեզ, քան Շուշիի ու Քարվաճառի հանձնումն էր թշնամուն։ Շուշին թշնամու դրոշի պատվին, իսկ Քարվաճառն էլ իմ ծննդյան օրվա։ Միտումնավոր ու դավադիր, դավաճանությունը այլ կե՞րպ է լինում․․․Հասկանում եմ, որ մենք նրանց աչքի գրողն ենք, մի՞թե այսքան նվաստացում ու ծաղրանքը քիչ էր, որ պատճառեցին մեզ, մի՞թե արյուն ու անհնազանդությունը պետք է ամբոխի սմբակների տակ նետվեր։ Ծաղրեցին մեզ այն ժամանակ, երբ Ազգադավին՝ սպարապետ կոչեցին, դրանով մի ծանր ժայռ դրեցին Արցախյան պատերազմի հերոս հայորդիների գերեզմանին, մի՞թե ազգադավի ներկայությունը հերոսաց հիշատակի պղծում չէ՞ր։ Մի՞թե չտեսաք այդ դասալիք ազգադավի զինակից ոհմակի հանցակիցներին՝ փրջոտ, անլվա, հայրենադավ ու գարշահոտ, որի գարշահոտությունից սփյուռքին էր անգամ խեղդամահ անում։ Աղդամը մեր հայրենիքը չէ, Շահումյանը ու Շուշին․․․ Բայց երբևէ դուք հայրենիք ունեցե՞լ եք, ձեր հայրենիքը փողն ու որովայնն է թալանչի գանձագողե՛ր։ Հիշի՛ր արդարադատ աստվածների իմաստությունը, եթե ժողովուրդը գանձագողին ու ազգադավին չի պատժում, ապա արդյունքը սա է լինում։ Առաքել, Թեհլերյանն էր ուզում գալ, նրանից առաջ ես ճամփա ընկա։

— Հրամանատար, Թեհլերյանի գալը աննպատակ կլինի, — ցավով ասաց Առաքելը, — այս ամբոխի մեջ ո՛չ Թեհլերյանը կարող է բան փոխել, ո՛չ էլ․․․

Առաքելը լռեց, զգաց, որ երկարացնում է՝ ընդհատելով հրամանատարին,

— Ոչ էլ Աստված, — Մոնթեն ավարտեց Առաքելի կիսատ թողած խոսքը։ — Այո, ճիշտ ես, Աստվածն էլ անզոր է ապավինել ինքնասպանվողին, հոգով կույր ու դատարկամիտ ամբոխին բան հասկացնելը դժվար է, մեր ժողովրդի պատիժը հենց այդ տգետ ամբոխն է, որը անգամ իր օգուտն ու վնասը չգիտե, այդպիսի զանգվածը ապականում է հայրենիքի հողն ու ջուրը, անգամ ընդերքը ու միջավայրը։ Քանի հոգիներ պետք է նահատակվեն, որպեսզի այդ ամբոխի քաղցը հագենա, տաս հազար, հարյուր հազար, գուցե միլիո՞ն։ Անկուշտ է հայ ժողովուրդը, ագահ, արծաթասեր ու անառողջ, ագահությունը կործանում է չտեսին ու մեր ժողովուրդը չտես է, սրբապիղծ ու փչացած։ Հեռուստատեսային ձեր շոուներով ապականել եք բարոյականության ու դաստիարակության խորհուրդը, ապականում եք վեհությունն ու անձնազոհությունը, հայրենասիրությունն ու ճշմարտախոսությունը։ Երբ երկրում սուտն ու կեղծիքն են թագավորում, հայհոյանքն ու սրբապղծությունը, այդ երկրում չի կարող արժեհամակարգ լինել, այդ երկիրը պետք է կործանվի, անկախ նրանից, թե դա իմ հայրենիքն է, թե ոչ։ Չարիքի որջը պետք է այրել, այլապես այն տարածվելու է ու ապականի մարդկությանը։ Առաքել, նախ պետք է մարդ լինել, իսկ նոր հետո հայ։ Հայը երբեք չկարողացավ հասկանալ իր առաքելությունը այս արևի տակ, Գաղափարը հայ ժողովրդին խորթ է, նրանց աստվածը Մամոնան է, նրանք որդեգրեցին Հուդայի ժառանգությունը՝ երեսուն արծաթը, քան Հիսուսի աստվածային ճշմարտությունը։ Ասա արդյո՞ք Աստվածային պատվիրանները դա կրոնի ուսմունք է, թե՞ մարդկային արժեքների։

— Մարդկային ու երկնային արժեքներ հրամանատար․․․

— Ա՜յ տեսնում ես, դու հասկանում ես, մնացածը ոչ․․․ Ի՞նչ է ասում առաջին պատվիրանը « Ես եմ քո Տեր Աստվածը, ինձանից բացի այլ աստվածներ չպիտի լինեն քեզ համար »։ Իսկ դուք ի՞նչ արեցիք, ոջլոտին կուռք ու աստված կարգեցիք, իսկ քոռ Լևոնին էլ՝ փրկիչ։ Երկրորդ պատվիրանը նույնպես պղծեցիք « կուռքեր չպիտի կերտես », բայց կերտեցիք կուռքերի շարք ու պաշտեցիք, Վանո, Վազգեն, Լևոն, Սերժիկ, Լֆիկ, Նիկոլ ու Ծառուկյան։ Երրորդ պատվիրանը չմոռացաք, ամեն վայրկյան, իսկ չորրորդը՝ ոտքի տակ տրորեցիք, հինգ ու վեցը անտեսեցիք՝ սպանեցիք ու ուրացաք, շնանալու պատվիրանը սրբագործիք, բռնաբարիք ու շնացաք սուրբ գավիթում մեր պապերի։ Եվ գողացաք սուտ մատնությունով ձեր մերձավորին, աչք տնկեցիք ու կողոպտեցիք ազնիվ մարդու ունեցվածքից։ Մեղսագործին հավատացիք ու երկիրը կործանելու շեփորները հնչեցրեցիք։

— Խոսքեր չեմ գտնում արդարանալ, — տխուր խոսեց Առաքելը,

— Դու ասում ես անհարմա՞ր է, — նորից հիշեց ասված բառը, այս անգամ կարծես ատելություն ու ցասում ժայթքեց բառի հետ, ատամները սեղմած բերանից դուրս թռավ բառը, — իսկ հիմա թուրքի յաթաղանի տակ հարմա՞ր է, թուրքի բայաթու ու նրա ծաղրի ներքո, վախով քնել ու արթնանալը հարմա՞ր է, մեղքի զգացումը զոհերի հանդեպ․․․ Երևի առանց արժանապատվության ավելի հարմար է, առանց հայրենիք ու առանց խղճի խայթ զգալու, Ամեն անգամ մեղավոր փնտրելով, այդպես էլ չցանկացան տեսնել նրան՝մեղավորին ու դավաճանին։ Առաքել, մեղքը շատ ծանր բան է, երբ այն ծանրանում է հոգու վրա, ամեն ինչ դառնում է անիմաստ։ Բանականությունից զուրկ երևույթնեը ու ապուշները չեն հասկանում դա։ Երջանիկ ապուշները ապրում են անհոգ՝ չհասկանալով, որ ամեն մանրուքի մեջ է հայրենիքը՝ դպրոցի ու ուսման, գրքի ու պատմության մեջ է հայրենիքը, երգի, սիրո ու բարոյականության մեջ է հայրենիքը, եթե այդ ամենից մեկը պակաս է, հայրենիքը հիվանդանում է։ Մի՛ զարմացիր, այո՛ Հայրենիքը հիվանդանում է, ինչպես մարդը, հայրենիքը խոսում է և ըմբոստանում, պայքարում է ու անգամ մեռնում։ Բայց ցավոք սրտի շատերը չեն հասկանում, որ Հայրենիքներն ապրում են հայրենասիրությամբ, մեռնում հայրենասիրության պակասի պատճառով։ Հայրենիքի արժեքը չիմացողը սրբապիղծ է, որովհետև այդպիսի մարդիկ չեն կարող որևէ լավ բան ստեղծել մարդկության համար։ Ինչպես կասեր Րաֆֆին « Հայրենիքի թշնամուն սպանելը մեղք չէ, թշնամուն չսպանելն է մեղք »: Իսկ դուք ինչ արեցիք, ներեցիք անգամ հայրենիքի դավաճանին, արդարացրեցիք նրա սրբապղծությունը։ Չգիտեմ ցասումս արտահայտեմ, թե ողբս․․․

Նա ավարտեց խոսքը, հրաժեշտ տվեց, հետո շրջվեց, բացեց պատշգամբի դուռը ու դուրս գնաց, նրա մանր քայլերից հասկանալի էր, որ թիկունքին խրված դաշույններից անգամ անզգայնացել էր հոգին։ Առաքելը նետվեց դեպի պատշգամբ, այնտեղ դատարկ էր, միայն կայծակի ճառագող լույսի տակ նկատեց հեռացող հրամանատարին, որի թիկունքին հարյուրավոր դաշույների ցցված դաստակներից հասկանալի էր դառնում, թե ինչու նա չհամարձակվեց առաջ գալ ու ցուցադրել իր դեմքը։

Հեռացավ նա, դավադիր դավաճանների դաշույններով թիկունքին խրված։

— Գնաս բարով հրամանատար, ննջե՜ք խաղաղությամբ մեր հերոսներ, չնայած վստահ եմ անգամ գերեզմանում խաղաղություն չեք ունենալու, նիկոլի պես ոճրագործները անգամ մեր հերոսների հանգիստը դիվադադար արեցին, նրանց շիրիմները պղծեցին, նրանց թափած արյունը, նրանց կատարած անձնազոհությունը մի օծանելիքի արժեք չունեցավ, մի քոսոտ էժանագին ժամացույցի արժեք չունեցավ։ Ժողովուրդը իր ապերախտությամբ ու անտարբերությամբ հաստատեց ոճրագործի իշխանությունը, մինչդեռ այդ ոճրագործին պետք է բարձրացնեին ցցի, որպես ի ցույց բոլոր դավաճանների ու տականքների, ի ցույց աշխարհի, որ հայը գիտի իր արժեքների գինը, գիտի իր հերոսների ու հայրենիքի կարևորությունը։

Գեհենի Առաքել 10․02․2021

« Մեր դժբախտությունն այն չէ, որ աշխարհում կան թուրքեր, այլ այն, որ կան թուրքանման հայեր »։ Գարեգին Նժդեհ