« Պիտ պարտվի, պիտ մեռնի կեղծիքը մեր կյանքում,
որ ապրի մեր ժողովուրդը » :
Գարեգին Նժդեհ
Մտածում էի փակել այս էջն ու չանդրադառնալ, քանի որ շատ էի գրել դրա մասին, սակայն վերջին դեպքերը պատճառ դարձան կրկին անդրադառնալ այն չարիքին, որի մասին արդեն գրվել էր:
Երեկ ինձ ուղարկել էին « Զորավարը » գրքի մի քանի էջ: Մանվել Գրիգորյանի մասին պատմող այս գիրքն է իմ մտահոգության պատճառը: Երևի Աստված մեր ժողովրդին պատժում է հենց այսպիսի տականքների պատճառով, որոնց հերոսացնում ենք ու սրբացնում:
Ցավալին այն է, որ բոլորը գիտեն, որ Մանվել Գրիգորյանի « Տիկոզի » մասին հնարված բոլոր լեգենդները մի մեծ սուտ է, ու պատրաստվում են այդ սուտը և կեղծիքը մատուցել եկող սերունդներին, չնայած արդեն մատուցել են, դրա վառ արդյունքը՝ ապուշի ասած եռասերունդ երկրապահն է: Ո՞վ էր տեսել՝ փնթի « շոֆեռը » դառնա գեներալ, և դա դեռ քիչ է` Արցախի հերոս ու զորավար: Ախր եփած հավի ծիծաղն էլ կգա, անտառաճանաչ տխմարի հավատալ, երբ նա Բ -ն Փ-ից չի տարբերում, « Սենդվիչն » էլ Վերնիսաժից: Այնքան տխմար է, որ Երուսաղեմ գնալ-գալուց հետո էլ չջոկեց՝ թե « եվրեյները »՝ տղա են թե աղջիկ…
Ամենամեծ ողբերգությունն այն է, որ մտավորական կոչվածները լռում են ու քծնում այդ փնթի եզին, մեծարում են` երգեր ու պոեմներ գրում նրա մասին, ֆիլմեր նկարահանում ու գրքեր հրապարակում:
Իսկ ինչ վերաբերում է իրականությանը, ապա դրա մասին գրել եմ բազմիցս…
Պատերազմի ժամանակ նրա տված վնասը ավելի շատ էր, քան ադրբեջանցիներինը: Իսկական « ենիչերի », որի հրամանով ազատամարտիկների գումարտակներն ուղղորդվում էին անվերադառնալի ճանապարհով, նրա համար երբեք արժեք չի եղել կամավոր ազատամարտիկները: Ֆիզուլու թալանի մասին պտտվող լուրերը հենց այնպես չեն, քանի որ դա զուտ ճշմարտություն է:
Մանվելը ողջ կյանքում « ղասաբ » եղավ, « ղասաբի » և մսագործի միջև տարբերությունը մեծ է: Մանվելը թալանում էր ազատամարտիկի կյանքի ու արյան հաշվին, նա թիկունքից ոչնչացնում էր ազատամարտիկներին՝ իր քավոր Վազգենի հրամանով: « Հերոսները պետք է զոհվեն պատերազմի դաշտում, հակառակ դեպքում նրանք անտանելի են դառնում ». Վազգեն Սարգսյան՝ Վիքիպեդիա : Նրա համար երբեք արժեք չի եղել զինվորն ու իր համագյուղացին, նրա համար արժեք չի եղել տղամարդու խոսքն ու պատիվը, նա չգիտի բարոյականի ու անբարոյականության տարբերությունը: Իսկական թշնամի՝ բառիս բուն իմաստով: Նա ոչ միայն պատերազմի ժամանակ էր ոչնչացնում ազատամարտիկներին, այլև պատերազմից հետո, ֆիզիկական հաշվեհարդարը փոխարինելով բարոյահոգեբանականի : Զուր չէր, որ իր « թուլին »` Կարեն Գրիգորյանին, որն ընդամենը տաս տարեկան չկար, հռչակեց ազատամարտիկ, հետո սաղ ու սատկած եղբայրներին, բաջանաղներին ու քենիներին, իզուր չէր աջ ու ձախ վաճառում պատվոգրեր, պատերազմի մասնակցի վկայականներ ու մեդալներ, պատերազմի մասնակցի տեղեկանք տալով ցանկացածին, ով կվճարեր: Տարիներ հետո ԵԿՄ-ն դառնալու է իր հոր « դուքյանը », որտեղ ոչ մի ազատամարտիկ չի մնալու, նրա առհամարհանքն ու ծաղրը չեն հանդուրժելու պատվասեր հայորդիները, որոնք թքելով հեռացան երկրապահից, իրենց տեղը զիջելով՝ Մանվելի « հետույքը » լպստող պնակալեզներին, որոնք անգամ պատերազմի մասին չէին էլ լսել, սակայն պատերազմի ժամանակ բարբարոսաբար կողոպտել և թալանել էին Հայաստանի ու ժողովրդի սեփականությունը: Մանվելը իզուր չէր օլիգարխներին ու մարզպետներին, կառավարման օղակներում գտնվող աննշան չինովնիկներին, անգամ « Կոմսոմոլ » Հրանուշ Հակոբյանին հռչակում երկրապահ: ( Հրանուշ Հակոբյանը խորհրդային տարիներին սփյոռքահայերին քարկոծող կոմսոմոլն էր, հետագայում էլ Սիրիահայերին և սփյուռքահայերին կողոպտող հրեշը: ) Մանվելը այնքան եզ է, որ իր « հետույքը » լպստողների հանդեպ գոնե հավատարմություն ցուցաբերեր, սակայն ապերախտ եղավ, նա նույնիսկ իր թիկնապահներին չի վճարում, որոնք միայն « չուպաչուպսով » են նրա մոտ ծառայում, հանդուրժելով տխմար ապուշին: Իսկ հետևին ձեռք տալու ավանդույթը նրա մոտ մնացել է ադրբեջանցիների մոտ գերի ընկնելուց հետո: Իզուր չէր իմ բարեկամներից մեկի պատմած պատմությունը, որը կցանկանաի ներկայացնել ստորև.:
Մանվելի « Տիկոզը » Ղարաբաղում հայտնվելու պատմությունը նույնպես հնարված է, քանի որ Ղարաբաղում հայտնվեց առանց իր կամքի` քրեական պատասխանատվությունից խուսափելու համար, ի դեպ՝ նա մի քանի անգամ քրեական տարբեր գործերով դատապարտված է եղել, չնայած երկար տարիներ անցկացրել է ճաղավանդակների ետևում, սակայն նրա կենսագրական տվյալներում այդ մասը ջնջված է, առհասարակ չի էլ հիշատակվում, սակայն ողջ Էջմածինի շրջանը գիտի դրա մասին: Իսկ լրատվական կայքերը ու հեռուստակայանները ամեն ինչ արել են, որպեսզի նրան ներկայացնեն հերոսական ու հաղթական կերպարի մեջ: « Սուր անկյուն » հաղորդաշարին տված նրա հարցազրույցներից մեկում, ( իմիջայլոց այդ հաղորդաշարի ղեկավարը՝ ճանաչված « հետույք » մտնող Արտակ Ալեքսայնանյանն է, ) Մանվելը պատմում էր, թե խորհրդային տարիներին գնացել է Ռուսաստան աշխատելու, իրականում նրան տարել են Ռուսաստան՝ ոչ թե գնացել է, և նա Ռուսաստանը տեսել է միայն փշալարերի ետևից, դրա մասին չմանրամասնեմ, քանի որ հետագայում մանրամասը կհրապարակվի նրա կենսագրության բաց թողնված մասում, և ընթերցողը հնարավորություն կունենա ծանոթանալ դրան: Իսկ այժմ Մանվելի մասին գրվում է այն, ինչը կարող է նրան դարձնել հերոսական: ( «Չի կարելի միաժամանակ վատ մարդ, բայց և այնպես լավ Հայ լինել: Միևնույն մարդու մեջ միաժամանակ չեն ապրում ստրկամիտն ու ազատատենչը: Նա կամ մեկն է կամ մյուսը »: ԳԱՐԵԳԻՆ ՆԺԴԵՀ ) Չնայած « Տիկոզը » այնքան հիմար է, որ կարծում է՝ թե մարդիկ իր պես հավի հիշողություն ունեն ու չեն հիշում իր անցյալը: ( Ապագա կերտելու համար, հարկավոր է ետ նայել, տեսնել՝ թե ում և ովքեր են կառուցում այդ ապագան, հարկավոր է անցյալի սխալներից սովորել, որպեսզի նույնը չկրկնենք: ) Այդպես էլ «Տիկոզի» հարցում, իզուր չէր՝ իսպանացի գրող Սերվանտեսն ասում է . « Ազգադավները երբեք էլ հայրենասեր չեն դառնա… » Հարկավոր է մաքրվել Մանվելի պես աղբից, որպեսզի կարողանանք երկիր ու պետություն կերտել: Նախորդ ակնարկներում գրել էի, որ Մանվել Գրիգորյանի գերդաստանը հայտնի է որպես « շան ցեղ » անվանումով. դա պայմանավորված է մի քանի գործոններով` այն՝ որ շնից շատ են, երկրորդը՝ որ շնանում են իրենց քենիների հետ: ( Այն՝ որ շան պես սատկելու են, վերանան, դա չի բացառվում: Մավելի ընտանիքում՝ մեկ քույր և յոթ եղբայր են:) Իսկ Մանվելի երեխաները և թոռները գերազանցում են Հայաստանի ամենամարդաշատ գյուղի բնակչությանը: Ու հարցը քանակի մեջ չէ, այլ որակի: Բանն այն է, որ նրա « թուլեքը » իր պես հաստագլուխ են ու արյունարբու, բառիս բուն իմաստով ( Մանվելի 15 — ամյա դստեր՝ լրագրող Ալիս Խեչոյանին հնչեցրած սպառնալիքները փաստ են: www.hzham.am Սպառնալիք « Չաքուջի » արհեստանոցից ) Սակայն շռայլության, վայելքների ու շքեղության մեջ մեծացած նրա « թուլեքը » չգիտեն, որ իրենց հայրը ոչ թե « գենեՌալ » է ծնվել, այլ հաստագլուխ եզ, ու եզից էլ պիտի հաստագլուխ հորթեր ծնվեն, որոնք միայն լափել ու ապականել գիտեն: Ժողովրդական խոսք կա. « Եզը որ ընկնում է, դանակավորները շատանում են » ու վստահ եմ՝ Արշալույսի ողջ բնակիչությունը այդ օրվան է սպասում:
Նազիկ Ամիրյանի հետևին ձեռք տվողները կհայտնվեն ու այն ժամանակ նա պատասխան կտա՝ այն կամավորների օրվա հացը ուտելու ու թալանելու համար, պատասխան կտա հազարավոր հանցանքների համար, որոնց գլխավոր դերակատարը եղել է ինքը: Ու ոչ միայն իրենք են պատասխան տալու, այլև ժողովրդի արյունով մեծացրած իրենց « լամուկները », որպեսզի նրանք հասկանան, որ իրենց ծնողները ոչ միայն չարիք են եղել հայ ժողովրդի, այլև իրենց սեփական զավակների համար: Եվ ամեն մի չարագործ պատասխան է տալու ոչ միայն Աստծո առաջ, այլև իր զոհերի, մարդկության և արդարության առջև: Ու Մանվելը գիտի, որ պատասխան տալու օրը հեռու չէ, իր քավոր Վազգենը նույնպես գիտեր, որ սատկելու է հայ վրիժառուի ձեռքով, որ իր գործած ոճիրներն անպատասխան չեն մնալու, ու շուտ թե ուշ՝ իրեն ուղարկելու են դժոխքի կրակներում այրվելու: Այդպես էլ Մանվելը լավ գիտի, որ մի պայծառ ու լուսավոր օր գալու է իր երազների արքայազնը՝ ավելի Նաիրի Հունանյանը ու իր գլուխը ոչ թե դառնալու է լանգետ, այլ քյուֆթա, անպես որ « զորավարը » դրանից է վախենում, որ մինչև « քյուֆտա » դառնալը, տեսնելու է իր լամուկների « լափածը » ինչպես է քթներից դուրս գալիս, ոչ Հունանյան, ու իր գլուխը ոչ թե դառնալու է « լանգետ », այլ « քյուֆթա »: Այնպես միայն իր «թուլեքի», այլև սաղ ու սատկածի… Իր հանցագործ եղբայրներին երկրապահի անվան տակ՝ հերոսի փառք ու պատվով հուղարկավորեց, քանի որ նրանց գերեզմաններից հանելու են ու իր քավորի հետ միասին աղբանոցը նետեն:
Որպես բժիշկ հոգեբան կարող եմ ասել, որ Մանվելը խուճապի մեջ է, մանավանդ « Ազգադավը » գրքից հետո՝ այն կրկնապատկվել է, մենակ չասեք՝ թե սա ինքնագովազդ է, քանի որ դա ակնհայտ է: ( Երկու վախը մեկ մահ է: Ժողովրդական )
Վերջին ժամանակներս Վազգեն Սարգսյանի արձանների տեղադրումը տարբեր քաղաքներում դա է վկայում, քաղաքական և հասարակական դաշտում Մանվելի ակտիվությունը դրա վառ ապացույցն է, իզուր չէր « զորավարը » բոլոր նախարարությունների հետ հուշագրեր ստորագրում, չգիտես՝ թե դա ինչ « մեյմունություն է », իզուր չէ մարզպետներին ու քաղաքապետերին ԵԿՄ անդամ դարձնում ու մեդալներ շնորհում, նույնիսկ չմոռացավ Ազգային հերոս Զորավար Անդրանիկին էլ մեդալ շնորհել: Իրականում կան հարյուրավոր ազատամարտիկներ ու կամավորականներ, որոնք անգամ մեկ շնորհակալագիր չունեն, էլ ու մնաց մեդալներ: ( Այդ թվում 5- րդ բրիգադայի կամավորներ , որի ոչ բարով հրամանատարը եղել է այդ փնթի դե-գեներալը: )
Իր մասին նկարահանված տեսանյութերն ու փաստագրական հատվածները, որտեղ կարևոր տեղ է գրավում Վազգենի բաժակաճառը, նշվում է, որ Մանվելը հերոս է. Մի տեսեք՝ ով է նրան գովերգում, մի մոլագար խեղկատակ, որը թիկունքից սպանել էր տալիս պատերազմի հերոսներին, մի թալանչի, որը սփյուռքի բարերարների միլիոնները թալանեց, որը Հայաստանը դարձրեց ավերակույտ, որի ոհմակը մինչև այսօր հոշոտում է ժողովրդին: Սակայն Մանվելը լավ գիտի, որ սատկած սպարապետը իրենից ոչնչով չի տարբերվել, նույն գարշահոտ ու ապուշ մարդասպանն էր, որին արդեն հերոսական տիտղոսներով թաղեցին: Հիմա էլ փորձում է այդ « հերոսական » կերպարի ստվերում թաքնվել, իրեն համարելով հերոս: « Զորավարի » խուճապը ակնհայտ է, իզուր չի, որ նրա մարտական ընկերները հարձակվում են ցանկացած այն մարդու վրա, ովքեր փորձում են Մանվելից « աչոտ » պահանջել. նույնիսկ այդ ապուշն առանց իմանալու հայտարարեց, որ իրենից պատասխան ուզողը թուրք է, ու ինքը պատրաստ է ցանկացածին թուրքի անվան տակ հոշոտել, ոչ միայն ինքը, այլև իր սեփականաշնորհած ԵԿՄ-ի անդամները: Իզուր չէ, որ նա տեսախցիկների առջև հայտարարեց, որ ազատամարտիկների վրա թքած ու ունի, ու ազատամարտիկներին հասնում է դա: ( Գյումրեցի ազատամարտիկ Յուրա Աթոյանի դեմ նրա կատարած ոտնձգությունը դրա վառ օրինակն է: ) Իզուր չէ ,, երկրապահ ,, Դ-գեներալը կազմակերպում է ուխտագնացություններ ու պատանի երկրապահների ակումբներ հիմնում, քանի որ դրանք հայրենասիրության հետ կապ չունեն, այդպիսով « զորավարը » փորձում է պաշտպանվել իրեն մեղադրողներից ու պատասխան ուզողներից: Իզուր չէ, որ երկրապահից շատերը թութակի պես կրկնում են իրենց տխմար « զորավարի » անիմաստ խոսքերը, որոնք դարձրել են իրենց համար լոզունգ ու առաջնորդվում են դրանցով, իրականում բոլորը վախից են այդպես նվաստանում ու քծնում: Իզուր չէ, որ Մանվելը, Պատանի երկրապահների համար դարձել է մեծ մարգարե և ուսուցիչ, երբ ինքն անգամ հինգերորդ դասարանն ամբողջությամբ չի ավարտել: ( «Դժբախտություն է, երբ դաստիարակիչը՝ ինքը ևս կարիք ունի դաստիարակության » : ԳԱՐԵԳԻՆ ՆԺԴԵՀ )
« Աչոտ » տալու ժամանակը վախեցնում է « զորավարին », քանի որ գիտի, որ դժվար կլինի պատասխանել՝ իրենից պատասխան պահանջողներին, ու այն ժամանակ ոչ վերջին բոլշևիկը կարող է նրան փրկել, ոչ էլ « սպարածերտի » հանցագործ եղբայրները ու ԵԿՄ-ի անդամ դարձած « օլիգարխները »: Երեկ համացանցում հայտնված հոդվածը երևի « զորավարին » դիվադադար է արել ( 30 Հունվար, 2014, 0 :52, երևի լսած կլինեք Մոնթեի ու Մանվելի միջադեպը operativ.am/?p=61226&l=am%2F ), այնպես որ, վստահ եմ, որ մոտակա օրերս կլսենք ԵԿՄ-ի մարզային կառույցների « ճիճուների » սպառնալիքները:
Մանվելը չարիք է հայ ժողովրդի գլխին, և ոչ միայն նա, այլև հայկական բանակի « գեներալիտետը », որոնք հայ զինվորի ու ժողովրդի հաշվին լցում են իրենց որովայնն ու գրպանները: Հայ ժողովրդի արգանդը դեռ ի վիճակի է ծնել Թեհլերյաններ ու Նաիրի Հունանյաններ, որոնք պատասխան են պահանջելու այս քսանհինգ տարիների ոճրագործությունների համար: Չկարծեք, թե սա սպառնալիք է, այլ գուշակություն, որը շուտով այցելելու ու չոքելու է աստվածապիղծների դռներին, նույնիսկ իրենց կառուցած վանքերն ու եկեղեցիները, տիտղոսներն ու « հերոսական» պատմությունները չեն փրկելու դատաստանից, ոչ թե Աստծո դատաստանից, այլ վրեժի ու ցասումի….
Երբեմն ապրելն ավելի սարսափելի է, քան մեռնելը, երբեմն ողջերը փառք են տալիս մեռելներին… Այդ օրը ուշ չէ: Հատուցման օրը լինելու է անպատիժ չեն մնալու նաև սատկած « հերոսները » :
ԳԵՀԵՆԻ ԱՌԱՔԵԼ 3/02/2016
Էս գեներալ Մանվելը թոռանը պատմում ա. — « բալա ջան, շատ մո՜ւթ գիշեր էր, ես էի, Սեյրանն էր, մեկել շմայսն էր, իդա ինչ ասեմ՝ ՄՏԱՆՔ ՀՈՐԱԴԻԶ, մի հարուր հոգու՝ թուրք սպանինք, պադրոնները պրծավ, մեզի գերի վերցին, տարան մի հատ քանդած գործարան, իդա մեզի կապին ու ասեցին. — ձեզի կամ բդի սպանենք կամ էլ բռնաբարենք,
— ըտե երեխեն վրա ա տալիս.
– պապի բա ձեզի վերջը ի՞նչ արին. — էս Մանվելն ասում ա.
— սպանին, ինչ արին: Միքայել )
Գեհենի Առաքել 